Τα παιδιά και οι έφηβοι σήμερα αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς γνωστικές απαιτήσεις. Είτε πρόκειται για εναλλαγή μεταξύ θεμάτων, είτε για πλοήγηση σε ψηφιακές πλατφόρμες, είτε για διαχείριση κοινωνικών πιέσεων, είτε για επεξεργασία μιας ταχύτατης ροής πληροφοριών, οι μέρες τους είναι γεμάτες – και ο εγκέφαλός τους είναι συχνά υπερφορτωμένος. Σε αυτό το πλαίσιο, το απλό διάλειμμα γίνεται ένα ισχυρό εργαλείο για την ευημερία, τη μάθηση και την ανάπτυξη.
Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν αυτό που πολλοί εκπαιδευτικοί και γονείς διαισθητικά αντιλαμβάνονται: οι νέοι χρειάζονται δομημένες παύσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας για να ρυθμίσουν την προσοχή, τα συναισθήματα και την ενέργειά τους. Αυτές οι στιγμές ξεκούρασης -που μερικές φορές αποκαλούνται μικρο-διαλείμματα– είναι σύντομες (συνήθως μεταξύ 30 δευτερολέπτων και 5 λεπτών), αλλά έχουν μακροπρόθεσμα οφέλη. Όταν ενσωματώνονται στον φυσικό ρυθμό της σχολικής ημέρας, μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη συγκέντρωση, να μειώσουν το άγχος και να ενισχύσουν τη συναισθηματική ανθεκτικότητα.
Γιατί τα μικρο-διαλείμματα έχουν σημασία
Τα μικρο-διαλείμματα επιτρέπουν στον εγκέφαλο να επεξεργαστεί τις πληροφορίες, να επαναφέρει τη μνήμη εργασίας του και να μειώσει τη συσσώρευση ορμονών του στρες. Προσφέρουν μια σωματική και πνευματική επαναφορά, ιδιαίτερα πολύτιμη μετά από έντονη συγκέντρωση ή κοινωνική δραστηριότητα. Σε μια μελέτη τήρησης ημερολογίου του 2014, οι Zacher et al. διαπίστωσαν ότι τα μικρά διαλείμματα κατά τη διάρκεια της ημέρας βελτίωσαν όχι μόνο τη συγκέντρωση, αλλά και τη συναισθηματική ευεξία και την ικανοποίηση από την εργασία – στοιχεία που σχετίζονται εύκολα με τα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, ιδίως με την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση για την εξουθένωση των μαθητών.
Ακόμη και ένα ή δύο λεπτά κίνησης, σιωπής ή βαθιάς αναπνοής μπορούν να μειώσουν τη φυσιολογική διέγερση και να βελτιώσουν την αυτορρύθμιση (Kühnel et al., 2016). Στα δημοτικά σχολεία, οι εκπαιδευτικοί έχουν εισαγάγει «γωνίες ηρεμίας», σημεία επαναφοράς των συναισθημάτων ή τελετουργίες μετάβασης, όπως ομαδικές διατάσεις ή σύντομες ασκήσεις οραματισμού. Αυτές οι τελετουργίες βοηθούν τα παιδιά να εναλλάσσουν πιο ομαλά τις ταχύτητες και να διατηρούν τη συναισθηματική ισορροπία -ιδιαίτερα χρήσιμες για τους νευροδιαφοροποιημένους μαθητές που μπορεί να είναι πιο ευαίσθητοι στην περιβαλλοντική υπερδιέγερση.
Είναι σημαντικό ότι τα μικροδιαλείμματα δεν υποβαθμίζουν την ακαδημαϊκή μάθηση. Στην πραγματικότητα, προστατεύουν την ικανότητα του εγκεφάλου να διατηρεί και να χρησιμοποιεί τις νέες πληροφορίες. Μελέτες δείχνουν ότι τα μικρά, συχνά διαλείμματα βελτιώνουν την εδραίωση της μνήμης, ειδικά όταν τα διαλείμματα γίνονται αμέσως μετά τη μάθηση και όχι μόνο στο τέλος των μεγάλων ενοτήτων.
Υποστηρίζοντας τους εγκεφάλους των εφήβων με τη χρήση δομημένου προγράμματος
Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν ένα διαφορετικό αλλά εξίσου σημαντικό σύνολο γνωστικών προκλήσεων. Καθώς ο εγκέφαλός τους αναπτύσσεται -ιδιαίτερα ο προμετωπιαίος φλοιός που είναι υπεύθυνος για τον προγραμματισμό, τον συναισθηματικό έλεγχο και την προσοχή- επωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από εργαλεία διαχείρισης χρόνου που υποστηρίζουν τη συνεχή εστίαση χωρίς υπερφόρτωση.
Μια προσέγγιση που κερδίζει την προσοχή είναι η τεχνική Pomodoro, μια μέθοδος διαχείρισης χρόνου που εναλλάσσει 25λεπτα διαστήματα εστιασμένης εργασίας με διαλείμματα 5 λεπτών. Η μέθοδος αναπτύχθηκε αρχικά από τον Francesco Cirillo τη δεκαετία του 1980 και έχει προσαρμοστεί σε εκπαιδευτικά πλαίσια για να βοηθήσει τους εφήβους να εξισορροπήσουν τον χρόνο της οθόνης, τις περιόδους επανάληψης ή την εργασία στο σπίτι.
Οι μαθητές που χρησιμοποίησαν τα χρονοδιαγράμματα Pomodoro ανέφεραν αυξημένη συγκέντρωση, καλύτερη αντίληψη του χρόνου και χαμηλότερο άγχος. Για τους εφήβους που παλεύουν με την αναβλητικότητα ή την απόσπαση της προσοχής -ιδιαίτερα συνηθισμένο φαινόμενο στο ψηφιακά κορεσμένο περιβάλλον μας- οι δομημένοι κύκλοι εργασίας-ανάπαυσης προσφέρουν μια ήπια, ενδυναμωτική ρουτίνα. Με την πάροδο του χρόνου, υποστηρίζουν επίσης την ανάπτυξη της μεταγνώσης: την ικανότητα να παρατηρεί κανείς τη δική του μαθησιακή διαδικασία, να προσαρμόζει τις στρατηγικές του και να θέτει ρεαλιστικούς στόχους.
Αν και η προσέγγιση Pomodoro μπορεί να μην ταιριάζει σε κάθε μαθητή, είναι ένα από τα πολλά εργαλεία που καταδεικνύουν ένα ευρύτερο ζήτημα: τα διαλείμματα δεν είναι διακοπές, είναι μέρος της μαθησιακής διαδικασίας. Όταν χρησιμοποιούνται με γνώμονα τον νου, ενισχύουν τα εσωτερικά κίνητρα και τη συναισθηματική ρύθμιση.
Κάνοντας τα διαλείμματα κανόνα λειτουργίας
Το κλειδί για τα αποτελεσματικά διαλείμματα δεν είναι μόνο το πότε γίνονται, αλλά και το πώς διαμορφώνονται. Αν θεωρηθούν ως ανταμοιβή για την ολοκλήρωση της εργασίας -ή ακόμα χειρότερα, ως ένδειξη αδυναμίας- μπορούν να ενισχύσουν ανθυγιεινές εργασιακές συνήθειες. Αν όμως ενσωματωθούν στην κουλτούρα της τάξης ή του σπιτιού ως προληπτική υποστήριξη της προσοχής και της συναισθηματικής υγείας, γίνονται ουσιαστικό μέρος του μαθησιακού περιβάλλοντος.
Για τους μικρότερους μαθητές, τα διαλείμματα μπορούν να περιλαμβάνουν σωματική κίνηση, αισθητηριακές ασκήσεις ή παύσεις που σχετίζονται με τη φύση, όπως η παρατήρηση των σύννεφων ή η ακρόαση του κελαηδίσματος των πουλιών. Για τους μεγαλύτερους μαθητές, οι προτροπές για αναστοχασμό, η μουσική ή οι στιγμές χωρίς ψηφιακά μέσα μπορούν να βοηθήσουν στην επαναφορά της συγκέντρωσης. Ακόμη και η απλή πράξη του να σηκωθεί κάποιος όρθιος και να τεντωθεί μπορεί να μειώσει τη γνωστική κόπωση και να αυξήσει την εγρήγορση.
Τελικά, η πρακτική των παύσεων διδάσκει στους νέους ότι η προσοχή δεν είναι ένας συνεχής, απεριόριστος πόρος. Αμβλύνεται και ρέει – και μπορούμε να μάθουμε να τη διαχειριζόμαστε με πρόθεση. Αυτό το μήνυμα είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τη σχολική επιτυχία, αλλά και για τη δια βίου ψυχική υγεία.
Αναφορές
- Zacher, H., Brailsford, H. A., & Parker, S. L. (2014). Micro-breaks matter: A diary study on the effects of energy management strategies on occupational well-being. Journal of Vocational Behavior, 85(3), 287–297. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2014.08.005
- Kühnel, J., Zacher, H., De Bloom, J., & Bledow, R. (2016). Take a break! Benefits of sleep and short breaks for daily work engagement. European Journal of Work and Organizational Psychology, 26(4), 481–491. https://doi.org/10.1080/1359432x.2016.1269750
- Dewar, M., Alber, J., Butler, C., Cowan, N., & Della Sala, S. (2012). Brief wakeful resting boosts new memories over the long term. Psychological Science, 23(9), 955–960. https://doi.org/10.1177/0956797612441220
- Cirillo, F. (2006). The Pomodoro technique. http://friend.ucsd.edu/reasonableexpectations/downloads/Cirillo%20–%20Pomodoro%20Technique.pdf
